थंडीमध्ये रेशीम कीटकांची काळजी कशी घ्यावी
सध्या थंडी वाढत चालली असून, रेशीम कीटकांच्या विविध अवस्थांवर याचा प्रतिकूल परिणाम होऊ शकतो. योग्य काळजी घेतल्यास हिवाळ्यातील आव्हानांचा सामना करून चांगले रेशीम उत्पादन प्राप्त करणे शक्य होते. या लेखात, हिवाळ्यातील रेशीम कीटकांच्या संगोपनासाठी आवश्यक असलेल्या संपूर्ण माहितीचा समावेश करण्यात आला आहे, ज्यामध्ये कीटकांची कात अवस्था, कोष बांधणीची पद्धत, तसेच संगोपनगृहाची स्वच्छता आणि देखभाल याबद्दल माहिती दिली आहे.
रेशीम कीटकाची कात अवस्थेत घ्यावयाची काळजी
- कात अवस्थेत ९० टक्के रेशीम कीटक कातीवर बसल्यानंतर:
- पाने किंवा फांद्या खाद्य देणे पूर्णपणे बंद करावे.
- संगोपन रॅक कोरडे ठेवावे आणि हवा खेळती राहील याची काळजी घ्यावी.
- दुसऱ्या दिवशी २४ तासांपर्यंत ९५ टक्के रेशीम कीटक कात अवस्थेतून बाहेर आल्यावर:
- पाने किंवा फांद्या खाद्य देणे पुन्हा सुरू करावे.
- कात अवस्थेतून उठल्यानंतर, खाद्य देण्याआधी अर्धा तास शिफारशीत निर्जंतुक पावडर किंवा चुना सच्छिद्र कापडाची पुरचुंडीच्या साह्याने सम प्रमाणात कीटकांवर धुरळणी करावी.
- पहिल्या, दुसऱ्या व तिसऱ्या कात अवस्थेतून बाहेर आलेल्या रेशीम कीटकांना:
- कोवळा तुती पाला बत्तीयांच्या साह्याने पाट्यावर कापून ०.५, २.५ ते ३ चौरस सें.मी. आकाराचे तुकडे करून खाद्य द्यावे.
- संगोपन ट्रे स्वच्छ ठेवण्यासाठी नायलॉन किंवा सुती जाळीचा वापर करावा.
- संगोपन ट्रे स्वच्छतेनंतर:
- रेशीम कीटकांची विष्ठा, शिल्लक राहिलेली पाने इत्यादी संगोपनगृहापासून दूर अंतरावर असलेल्या कंपोस्ट खड्ड्यात गाडून टाकण्याची व्यवस्था करावी.
- उझी माशी प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी शिल्लक फांद्या खाद्य व कीटकाची विष्ठा वेगळी करावी, कारण विष्ठेमध्ये उझी माशीची कोष राहतात.
रेशीम कीटकाच्या कोष बांधणीसाठी आवश्यक काळजी
- कोष बांधणीसाठी प्लॅस्टिकच्या दुमडणाऱ्या नेत्रिकांचा वापर:
- ७५ टक्के रेशीम कोष बांधणीला सुरुवात झाल्यावर रॅकवर पसराव्या.
- या प्रक्रियेत संगोपनगृहातील तापमान २४ ते २५ अंश सेल्सिअस, आणि आर्द्रता ६० ते ६५ टक्के राखावी.
- कोष बांधणीसाठी नेत्रिकांचा वापर:
- एका नेत्रिकेवर ४५ ते ५० रेशीम कीटक प्रति चौरस फूटप्रमाणे कोष बांधणीसाठी सोडावेत. ९०० रेशीम कीटकांना ६ बाय ४ फूट बांबू चंद्रिकेवर सोडावे.
- कोष बांधणीसाठी स्वतंत्र संगोपनगृह किंवा व्हरांड्यात सावलीत रॅक ठेवावी.
- कोष काढणी प्रक्रियेसाठी:
- रेशीम कीटकांनी कोष बांधणी पूर्ण केल्यावर ५ व्या दिवशी कोषाची काढणी करावी.
- सहाव्या दिवशी कोष बाजारपेठेत न्यावयाच्या आधी डागाळलेले, वाकड्या आकाराचे, पोचट कोष, किंवा डबल कोष वेगळे करावेत.
रेशीम कीटक कात अवस्थेतून बाहेर आल्यानंतर निर्जंतुक पावडरचे प्रमाण
| कात अवस्था | निर्जंतुक पावडरचे प्रमाण (ग्रॅम) |
|---|---|
| पहिली | ५० |
| दुसरी | १०० |
| तिसरी | ६०० |
| चौथी | १२५० |
| पाचवी | २००० |
रेशीम कीटक संगोपनासाठी आवश्यक संगोपनगृहाचे वैशिष्ट्य
- केंद्रीय रेशीम मंडळ आणि रेशीम संचालनालयाच्या शिफारशी:
- कीटक संगोपनगृह पक्‍क्‍या सिमेंट काँक्रीटमध्ये बांधलेले असावे व सिमेंट पत्र्याचे छत असावे.
- यामुळे तापमान व आर्द्रता नियंत्रण करणे सोपे जाते.
- दुबार रेशीम कीटक संकरवाण संगोपनगृहाची आवश्यकता:
- दुबार रेशीम कीटकांसाठी स्वतंत्र संगोपनगृह असावे, ज्यात निर्जंतुकीकरण, स्वच्छता आणि संगोपनाचे योग्य वातावरण उपलब्ध होईल.
- संगोपनगृहातील हवा खेळती ठेवण्यासाठी व्यवस्थापन:
- संगोपनगृहास दोन्ही बाजूस व्हरांडा, पक्की तावदाने, खिडक्यांवर झरोके आणि वायरमेश किंवा जीआय वायरच्या जाळ्या लावाव्यात.
- यामुळे उझी माशीचा प्रादुर्भाव टाळता येतो.
- खाद्य साठवणीसाठी स्वतंत्र अंधार खोलीची व्यवस्था:
- तुती पानांचे पाणी आणि प्रत टिकवून ठेवण्यासाठी तुती पान साठवणीसाठी अंधार खोली ठेवावी.
- संगोपनगृहाचे तापमान नियंत्रित ठेवण्यासाठी उपाय:
- छतावर गवत, काडीकचरा किंवा नारळाच्या झावळ्यांचा वापर आच्छादनासाठी करावा, तसेच छतावर कुलगार्ड पेंट कोटिंग केल्यास तापमान ३ ते ४ अंश सेल्सिअसने कमी होते.
- संगोपनगृहाच्या आजूबाजूस उंच झाडांची लागवड करावी, यामुळे तापमान व आर्द्रता नियंत्रित राखण्यास मदत होते.
- अंडीपुंज संगोपनासाठी आवश्यक जागा:
- १०० अंडीपुंज संगोपनासाठी ८०० ते १००० चौ. फूट चटई क्षेत्र आवश्यक असते.
निष्कर्ष
सध्याच्या थंडीच्या काळात रेशीम कीटक संगोपन करताना काळजी घेणे अत्यावश्यक आहे. योग्य संगोपन, कोष बांधणीचे नियोजन, आणि स्वच्छता राखून शेतकरी उत्तम दर्जाचे रेशीम उत्पादन मिळवू शकतात. संगोपनगृहाचे वातावरण योग्य ठेवणे, स्वच्छता आणि उझी माशी प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी उपाययोजना करणे अत्यावश्यक आहे. शेतकऱ्यांनी केंद्रीय रेशीम मंडळाच्या शिफारशीचे पालन केले तर रेशीम उत्पादनात नक्कीच वाढ होईल आणि आर्थिक लाभही मिळेल.
