उझी माशी व्यवस्थापन- रेशीम शेतीसाठी महत्त्वाचे मार्गदर्शन
रेशीम शेतीमध्ये उझी माशी (Uzi Fly) हा कीटक एक मोठा अडथळा ठरतो. या माशीचा प्रादुर्भाव रेशीम कीटकांच्या उत्पन्नावर प्रतिकूल परिणाम करतो आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांचे मोठे आर्थिक नुकसान होऊ शकते. योग्य व्यवस्थापन पद्धतींचा अवलंब केल्यास उझी माशीचे नियंत्रण शक्य आहे. या लेखात उझी माशीचे ओळख, तिचा प्रादुर्भाव, आणि नियंत्रणासाठी उपयोगी उपाय दिले आहेत.
उझी माशी ओळख आणि जीवनचक्र
- वैज्ञानिक नाव: Exorista bombycis
- ओळख:
- उझी माशी ही साधारणतः ५-७ मिमी लांब असते.
- शरीरावर राखाडी रंगाचा मखमलीसर थर असतो.
- जीवनचक्र:
- मादी माशी रेशीम कीटकांवर अंडी घालते.
- अंड्यातून अळ्या तयार होतात, त्या रेशीम कीटकांच्या शरीरातील रस शोषून घेतात.
- परिणामी, रेशीम कीटक मरतात आणि कोषाची गुणवत्ता खराब होते.
उझी माशीचा प्रादुर्भाव कसा ओळखावा?
- रेशीम कीटकांच्या शरीरावर लहान पांढरे ठिपके किंवा अंडी दिसतात.
- कीटक कमकुवत होतो आणि सामान्यतः हालचाल थांबते.
- कोष तयार होण्याआधीच रेशीम कीटक मरतो.
- कोषांचा रंग आणि आकार खराब होतो.
उझी माशीचे परिणाम:
- रेशीम कीटकांच्या उत्पादकतेवर थेट परिणाम होतो.
- कोषाची गुणवत्ता घटते, ज्यामुळे रेशीम धाग्याचे उत्पादन कमी होते.
- आर्थिक नुकसान होते, कारण खराब कोष बाजारात विकणे कठीण जाते.
उझी माशी व्यवस्थापनासाठी उपाययोजना
१. निवारण उपाय (Preventive Measures):
- रेशीम संगोपनगृह स्वच्छ ठेवा.
- उझी माशीच्या प्रादुर्भावग्रस्त भागात संगोपनगृह बांधण्याचे टाळा.
- संगोपनगृहाच्या खिडक्यांना आणि दारांना जाळी बसवा (४०-६० मेष साईज).
- संगोपनगृहाजवळील कचरा, पाला-पाचोळा वेळोवेळी साफ करा.
२. जैविक नियंत्रण:
- उझी ट्रॅपर:
- उझी माशी अडकवण्यासाठी प्रकाश सापळ्यांचा वापर करा.
- UV लाइट ट्रॅपर रेशीम संगोपनगृहाजवळ ठेवा.
- जैविक कीटकनाशके:
- बॅसिलस थुरिंजिएन्सिस (Bt) आणि बेउव्हेरिया बॅसिआना सारख्या जैविक कीटकनाशकांचा वापर करा.
३. रासायनिक नियंत्रण:
- माशींच्या अळ्यांना नष्ट करण्यासाठी सायपरमेथ्रिन १०% EC (०.५ मिली प्रति लिटर पाणी) फवारणी करा.
- डायक्लोव्हॉस किंवा मेलाथिऑन फवारणी करून माशी नियंत्रित करा.
४. नियंत्रणासाठी ट्रेपिंग पद्धती:
- फेरोमोन सापळे:
- फेरोमोन ट्रॅप उझी माशी मादीला आकर्षित करून तिचे पुनरुत्पादन थांबवते.
- स्टिकी ट्रॅप:
- निळ्या रंगाच्या स्टिकी ट्रॅपचा उपयोग उझी माशीला पकडण्यासाठी करा.
५. शारीरिक उपाय:
- उझी माशीची अंडी दिसल्यास ती हाताने काढून नष्ट करा.
- संगोपनगृहात रेशीम कीटकांचे निरीक्षण दररोज करा.
६. कीड-प्रतिकारक वाणांचा वापर:
- रेशीम कीटकांच्या उझी प्रतिरोधक वाणांचा वापर करा, जसे की CSR वाण.
७. वेळोवेळी संगोपनगृह निर्जंतुकीकरण:
- फॉर्मलिन २% सोल्यूशनने संगोपनगृह निर्जंतुक करा.
- सान्द्रित चुना आणि फिप्रोनिल यांचा वापर करून संगोपनगृह निर्जंतुक ठेवा.
निष्कर्ष
उझी माशी नियंत्रणासाठी नियमित निरीक्षण, जैविक उपाययोजना, आणि तांत्रिक पद्धतींचा अवलंब केल्यास रेशीम उत्पादनातील नुकसान मोठ्या प्रमाणात कमी होऊ शकते. संगोपनगृह स्वच्छता, फेरोमोन सापळे, आणि जैविक कीटकनाशकांचा वापर करून उझी माशीवर प्रभावी नियंत्रण मिळवता येते.
