भारतातील ZBNF साठी सरकारी समर्थन आणि धोरणे

झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) ही एक कृषी प्रथा आहे जी रासायनिक मुक्त लागवडीला प्रोत्साहन देते, नैसर्गिक निविष्ठांवर आणि किमान बाह्य संसाधनांवर जोर देते. सुभाष पालेकर यांनी विकसित केलेले, हे कंपोस्टिंग आणि कीटक नियंत्रणासाठी शेण आणि मूत्र यांसारख्या स्थानिक पातळीवर उपलब्ध सामग्रीवर अवलंबून राहून शून्य बजेटचे समर्थन करते.

ZBNF पर्यावरणावरील प्रभाव कमी करताना मातीचे आरोग्य, जैवविविधता आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवते. शाश्वत शेतीला चालना देणे, रासायनिक निविष्ठांवरील अवलंबित्व कमी करणे आणि मातीचा ऱ्हास आणि हवामान बदल यासारख्या आव्हानांना सामोरे जाणे, शेतीच्या भविष्यासाठी ते एक व्यवहार्य उपाय बनवण्याच्या क्षमतेमध्ये त्याचे महत्त्व आहे.

राष्ट्रीय शाश्वत शेती मिशन (NMSA)

नॅशनल मिशन ऑन सस्टेनेबल ॲग्रीकल्चर (NMSA) हा भारत सरकारने शाश्वत कृषी पद्धतींना प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि पर्यावरणीय आव्हानांना तोंड देण्यासाठी सुरू केलेला एक व्यापक उपक्रम आहे. अन्नसुरक्षा सुनिश्चित करताना आणि शेतकऱ्यांचे जीवनमान सुधारताना हवामान बदलासाठी भारतीय शेतीची लवचिकता वाढवणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.

मुख्य उद्दिष्टे

1. हवामान-लवचिक शेतीला प्रोत्साहन देणे : हवामान-स्मार्ट कृषी पद्धती जसे की संवर्धन शेती, पीक विविधीकरण आणि कृषी वनीकरण स्वीकारण्यास प्रोत्साहन देणे.
2. पाणी वापर कार्यक्षमता : जलस्रोतांचे संरक्षण करण्यासाठी ठिबक सिंचन, पावसाचे पाणी साठवण आणि पाणलोट व्यवस्थापन यासारख्या कार्यक्षम पाणी व्यवस्थापन तंत्रांना प्रोत्साहन देणे.
3. मृदा आरोग्य व्यवस्थापन : सेंद्रिय शेती, गांडूळ खत आणि संतुलित पोषक व्यवस्थापनाद्वारे मातीच्या आरोग्य सुधारण्यावर भर.
4. क्षमता निर्माण : शेतकऱ्यांना शाश्वत कृषी पद्धती आणि तंत्रज्ञानावर प्रशिक्षण आणि विस्तार सेवा प्रदान करणे.
5. संशोधन आणि विकास : शाश्वत शेतीसाठी नाविन्यपूर्ण उपाय विकसित करण्याच्या उद्देशाने संशोधन उपक्रमांना सहाय्य करणे.

परंपरागत कृषी विकास योजना (PKVY)

परंपरागत कृषी विकास योजना (PKVY) हा भारतभर सेंद्रिय शेती पद्धतींना चालना देण्याच्या उद्देशाने एक सरकारी उपक्रम आहे. 2015 मध्ये लाँच केलेले, PKVY शेतकऱ्यांना रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांवरील अवलंबित्व कमी करताना पारंपारिक आणि सेंद्रिय पद्धतींचा अवलंब करण्यास प्रोत्साहित करते. या योजनेंतर्गत शेतकरी गट तयार करतात आणि सेंद्रिय निविष्ठा, कंपोस्ट आणि पारंपारिक तंत्र वापरून त्यांची जमीन मशागत करतात.

PKVY शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य पुरवते, सेंद्रिय प्रमाणीकरणासाठी प्रोत्साहन आणि सेंद्रिय शेती पद्धतीचे प्रशिक्षण देते. सेंद्रिय शेती क्लस्टर्स विकसित करणे, बाजारपेठेतील संबंधांना प्रोत्साहन देणे आणि मातीचे आरोग्य आणि जैवविविधता वाढवण्यावरही या योजनेचा भर आहे. PKVY शाश्वत शेतीला चालना देण्यासाठी, नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करण्यासाठी आणि अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन देऊन, PKVY पर्यावरण संरक्षण, शेतकरी कल्याण आणि ग्राहकांच्या आरोग्यासाठी योगदान देते.

आर्थिक प्रोत्साहन आणि सबसिडी

• निविष्ठांसाठी सबसिडी : शेतकऱ्यांना जैविक खते, जैव-कीटकनाशके आणि गांडूळ खत यांसारख्या सेंद्रिय निविष्ठांसाठी सबसिडी मिळते, ज्यामुळे कृत्रिम रसायनांच्या नैसर्गिक पर्यायांच्या वापरास प्रोत्साहन मिळते.
• प्रशिक्षण आणि क्षमता निर्माण : सरकारी उपक्रम शेतकऱ्यांना ZBNF तंत्राबद्दल शिक्षित करण्यासाठी आणि त्यांची कौशल्ये आणि ज्ञान वाढवण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि कार्यशाळा देतात.
• प्रमाणनासाठी आर्थिक सहाय्य : शेतकऱ्यांना सेंद्रिय प्रमाणन मिळविण्यासाठी आर्थिक मदत मिळते, ज्यामुळे त्यांच्या उत्पादनाची विक्रीक्षमता आणि मूल्य वाढते.
• पायाभूत सुविधांचा विकास : योजना सेंद्रिय शेतीसाठी पायाभूत सुविधा उभारण्यास मदत करतात, ज्यामध्ये सेंद्रिय बाजारपेठ, प्रक्रिया युनिट आणि शीतगृहे यांचा समावेश होतो.
• संशोधन आणि विकास : ZBNF संशोधन आणि विकासासाठी निधीचे वाटप करते, नावीन्यपूर्णतेला प्रोत्साहन देते आणि सेंद्रिय शेती पद्धतींना समर्थन देण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञानाचा विकास करते.
• कर्जावरील व्याज सवलत : ZBNF चा सराव करणाऱ्या शेतकऱ्यांना कृषी उद्देशांसाठी घेतलेल्या कर्जावर व्याज सवलत मिळू शकते, ज्यामुळे पत खर्च कमी होतो आणि शाश्वत शेतीमध्ये गुंतवणूक करण्यास प्रोत्साहन मिळते.

प्रशिक्षण आणि क्षमता निर्माण उपक्रम

भारतातील झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) साठी प्रशिक्षण आणि क्षमता-निर्मिती उपक्रम या शाश्वत कृषी पद्धतीचा यशस्वी अवलंब आणि अंमलबजावणीसाठी अविभाज्य घटक आहेत. सरकारी आणि गैर-सरकारी संस्था शेतकऱ्यांना ZBNF तंत्रात शिक्षित आणि प्रशिक्षित करण्यासाठी विविध कार्यक्रम घेतात.

• कार्यशाळा आणि प्रात्यक्षिके : शेतकऱ्यांना ZBNF तत्त्वे आणि पद्धतींशी परिचित करण्यासाठी हँड्स-ऑन कार्यशाळा आणि क्षेत्रीय प्रात्यक्षिके आयोजित केली जातात.
• शेतकरी प्रशिक्षण केंद्रे : ZBNF पद्धती, मृदा आरोग्य व्यवस्थापन, बियाणे संवर्धन आणि नैसर्गिक पद्धतींचा वापर करून कीड नियंत्रण यावर सखोल प्रशिक्षण देण्यासाठी विशेष प्रशिक्षण केंद्रे स्थापन केली जातात.
• विस्तार सेवा : कृषी विस्तार अधिकारी आणि तज्ज्ञ शेतकऱ्यांना सतत मार्गदर्शन आणि सहाय्य देतात, त्यांच्या शंकांचे उत्तर देतात आणि ZBNF अवलंबण्यात येणाऱ्या आव्हानांवर मात करण्यास मदत करतात.
• डिजिटल प्लॅटफॉर्म : ऑनलाइन कोर्स, वेबिनार आणि मोबाइल ॲप्लिकेशन्स ZBNF वर माहिती आणि संसाधने प्रसारित करतात, व्यापक प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचतात आणि सतत शिक्षण आणि कौशल्य विकास सुलभ करतात.

राज्य-स्तरीय धोरणे आणि कार्यक्रम

• आंध्र प्रदेश : ZBNF दत्तक, प्रशिक्षण, इनपुट आणि मार्केट लिंकेज प्रदान करण्यासाठी राज्य सरकारने Rythu Sadhikara Samstha (RySS) लाँच केले.
• कर्नाटक : कर्नाटक सरकारने कर्नाटक शाश्वत कृषी धोरण सुरू केले, ज्यामध्ये अनुदान, प्रशिक्षण आणि विस्तार सेवांद्वारे ZBNF ला प्रोत्साहन देण्यासाठी तरतुदींचा समावेश आहे.
• हिमाचल प्रदेश : राज्य सरकारने ZBNF पद्धतींना प्रोत्साहन देण्यासाठी, आर्थिक सहाय्य आणि सेंद्रिय प्रमाणीकरणासाठी समर्थन देण्यासाठी मुख्य मंत्री कृषी संचार योजना सुरू केली.
• उत्तराखंड : राज्य सरकारने ZBNF चा सराव करणाऱ्या शेतकऱ्यांना आर्थिक प्रोत्साहन, प्रशिक्षण आणि तांत्रिक सहाय्य देणारी सुभाष पालेकर नैसर्गिक शेती योजना लागू केली आहे.

भारतीय कृषी संशोधन परिषदेची (ICAR) भूमिका

भारतीय कृषी संशोधन परिषद विविध उपक्रमांद्वारे भारतात झिरो-बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) ला प्रोत्साहन देण्यासाठी सक्रियपणे सहभागी आहे. यामध्ये ZBNF तंत्रांवर संशोधन आणि विकास, प्रशिक्षण आणि विस्तार कार्यक्रम, विस्तार सेवांद्वारे तंत्रज्ञान हस्तांतरण, शेती सल्लागार, कृषी विद्यापीठे आणि धोरण वकिली यांचा समावेश आहे. ICAR ZBNF तंत्रांवर संशोधन करते, नवीन पीक वाण विकसित करते, नैसर्गिक इनपुट प्रभावीतेचे मूल्यांकन करते आणि सेंद्रिय शेतीशी संबंधित धोरणे आणि कार्यक्रमांबद्दल सरकारला सल्ला देते.

आंध्र प्रदेशातील झिरो बजेट नैसर्गिक शेती प्रकल्प

झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) हा आंध्र प्रदेश, भारतातील एक अग्रगण्य उपक्रम आहे, ज्याचा उद्देश सेंद्रिय शेती पद्धतींना प्रोत्साहन देणे आणि लागवडीचा खर्च कमी करणे आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे आहे. 2015 मध्ये सुरू झालेल्या या प्रकल्पाचे उद्दिष्ट शेतकऱ्यांना पारंपरिक रासायनिक-केंद्रित शेतीपासून शाश्वत आणि पर्यावरणास अनुकूल ZBNF पद्धतींकडे नेण्याचे आहे. कृषी विभागामार्फत राबविण्यात येणारा हा प्रकल्प ZBNF पद्धतींचा अवलंब करणाऱ्या शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण, तांत्रिक सहाय्य आणि प्रोत्साहन प्रदान करतो.

प्रमुख घटकांमध्ये शेतकरी प्रशिक्षण आणि क्षमता निर्माण, सेंद्रिय निविष्ठा खरेदीसाठी आर्थिक सहाय्य, प्रात्यक्षिक शेत, विस्तार सेवा आणि बाजार जोडणी यांचा समावेश होतो. आंध्र प्रदेशातील 20,000 हेक्टरपेक्षा जास्त शेतजमीन ZBNF लागवडीखाली आणली गेली आहे आणि 2,000 हून अधिक शेतकऱ्यांनी या पद्धतींचा अवलंब केला आहे.

ZBNF चा सराव करणाऱ्या शेतकऱ्यांनी उत्पादनात सुधारणा नोंदवल्या आहेत, ज्यामुळे पीक उत्पादनात वाढ झाली आहे आणि मातीचे आरोग्य सुधारले आहे. ZBNF ने इनपुट खर्च कमी करून आणि बाजारात सेंद्रिय उत्पादनासाठी प्रीमियम किंमत मिळवून शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढविण्यात देखील योगदान दिले आहे. पर्यावरणीय फायद्यांमध्ये रासायनिक वापर कमी करणे, जैवविविधता सुधारणे आणि पर्यावरणीय प्रदूषण कमी करणे, शाश्वत शेती आणि परिसंस्थेच्या संवर्धनासाठी योगदान देणे समाविष्ट आहे.

इनपुट कॉस्ट कमी करण्यासाठी सरकारी योजना

झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) चा सराव करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी इनपुट खर्च कमी करणे हे भारताच्या सरकारी योजनांचे उद्दिष्ट आहे. या योजनांमध्ये जैव-खते, जैव-कीटकनाशके आणि गांडूळ खत यांसारख्या सेंद्रिय निविष्ठांसाठी अनुदाने, तसेच राष्ट्रीय शाश्वत शेती मिशन (NMSA) आणि कृषी वनीकरणावरील उप-मिशन (SMAF) द्वारे प्रशिक्षण आणि क्षमता-निर्मिती कार्यक्रम समाविष्ट आहेत. 

सेंद्रिय उत्पादनावरील राष्ट्रीय कार्यक्रम (NPOP) सेंद्रिय प्रमाणीकरण मिळविण्यासाठी आणि उत्पादनाची विक्रीयोग्यता आणि मूल्य वाढविण्यासाठी आर्थिक मदत प्रदान करते. पत खर्च कमी करण्यासाठी आणि शाश्वत शेतीमध्ये गुंतवणूक करण्यासाठी अल्प-मुदतीच्या पीक कर्जावरील व्याज सवलत देखील उपलब्ध आहे.

प्रधान मंत्री कृषी सिंचाई योजना (PMKSY) इनपुट खर्च कमी करण्यासाठी आणि मूल्यवर्धन वाढविण्यासाठी कंपोस्टिंग युनिट्स, प्रक्रिया सुविधा आणि कोल्ड स्टोरेजसह सेंद्रिय शेती पायाभूत सुविधांच्या विकासास समर्थन देते. कृषी विस्तार सेवा शेतकऱ्यांना तांत्रिक मार्गदर्शन आणि सहाय्य प्रदान करतात, त्यांना किफायतशीर आणि शाश्वत शेती पद्धती अवलंबण्यात मदत करतात.

शेतकरी उत्पादक संघटना (FPOs) साठी समर्थन

झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) अंतर्गत शेतकरी उत्पादक संस्थांना (FPOs) सपोर्टचा उद्देश शेतकरी समूहांना बळकट करणे, बाजारपेठेतील प्रवेश वाढवणे आणि सौदेबाजीची शक्ती सुधारणे हे आहे.

1. आर्थिक सहाय्य : सरकारी योजना जसे की शेतकरी उत्पादक संस्थांना प्रोत्साहन देण्याची योजना (FPOs) ZBNF मध्ये गुंतलेल्या FPO च्या निर्मितीसाठी, क्षमता वाढवण्यासाठी आर्थिक सहाय्य प्रदान करतात.
2. तांत्रिक सहाय्य : FPOs तांत्रिक सहाय्य, प्रशिक्षण आणि ZBNF पद्धती, विपणन धोरणे आणि मूल्य-ॲडिशन तंत्रांवर मार्गदर्शन प्राप्त करतात.
3. मार्केट लिंकेज : FPO साठी मार्केट लिंकेज प्रस्थापित करण्यासाठी, ZBNF उत्पादनांना वाजवी किंमत आणि प्रीमियम मार्केटमध्ये प्रवेश सुनिश्चित करण्यासाठी प्रयत्न केले जातात.
4. पायाभूत सुविधांचा विकास : FPOs द्वारे सामूहिक विपणन सुलभ करण्यासाठी स्टोरेज सुविधा, प्रक्रिया युनिट्स आणि वाहतूक लॉजिस्टिक यासारख्या पायाभूत सुविधांच्या विकासासाठी सहाय्य प्रदान केले जाते.
5. पॉलिसी ॲडव्होकेसी : ZBNF शेतकरी आणि त्यांच्या समुहांना फायदा देणारी सहाय्यक धोरणे, प्रोत्साहने आणि बाजार सुधारणांसाठी धोरणात्मक चर्चेत FPO चे प्रतिनिधित्व केले जाते.

ZBNF मध्ये संशोधन आणि विकास

• पिकांच्या जाती सुधारणे : सेंद्रिय लागवडीसाठी योग्य कीड, रोग आणि प्रतिकूल पर्यावरणीय परिस्थितींना प्रतिरोधक पीक वाण विकसित करणे.
• नाविन्यपूर्ण पद्धती : नैसर्गिक कीड व्यवस्थापन, माती आरोग्य सुधारणा आणि जलसंधारण पद्धती यासारख्या नाविन्यपूर्ण ZBNF पद्धतींचे संशोधन आणि शुद्धीकरण.
• तंत्रज्ञानाचा अवलंब : रिमोट सेन्सिंग, IoT, आणि अचूक शेती यांसारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाचा ZBNF मध्ये एकत्रीकरण करून संसाधनांचा वापर ऑप्टिमाइझ करणे आणि उत्पादकता सुधारणे.
• ज्ञानाचा प्रसार : शेतकऱ्यांपर्यंत R&D निष्कर्ष आणि सर्वोत्तम पद्धतींचा प्रसार करण्यासाठी चाचण्या, प्रात्यक्षिके आणि विस्तार कार्यक्रम आयोजित करणे, शाश्वत शेतीसाठी ZBNF चा व्यापक अवलंब करण्यास प्रोत्साहन देणे.

ZBNF प्रमोशनसाठी सार्वजनिक-खाजगी भागीदारी

सार्वजनिक-खाजगी भागीदारी (PPPs) सरकारी एजन्सी आणि खाजगी कंपन्यांच्या सामर्थ्याचा फायदा घेऊन, शून्य-बजेट नैसर्गिक शेतीला (ZBNF) प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रमुख भूमिका बजावतात.

सरकारी समर्थन : सरकारी एजन्सी ZBNF उपक्रमांसाठी धोरण समर्थन, निधी आणि तांत्रिक सहाय्य प्रदान करतात. ते सेंद्रिय शेतीसाठी अनुकूल फ्रेमवर्क आणि नियमांची स्थापना करतात आणि खाजगी क्षेत्रातील संस्थांसोबत सहयोग सुलभ करतात.

खाजगी क्षेत्राचा सहभाग : ZBNF ला प्रोत्साहन देण्यासाठी खाजगी कंपन्या कौशल्य, संसाधने आणि बाजारातील संबंधांचे योगदान देतात. कृषी व्यवसाय कंपन्या सेंद्रिय खते, जैव-कीटकनाशके आणि बियाणे यासारख्या निविष्ठा पुरवतात तसेच पायाभूत सुविधांचा विकास आणि तंत्रज्ञानाचा अवलंब करण्यास मदत करतात.

संशोधन आणि विकास : PPPs ZBNF पद्धती वाढवण्यासाठी आणि शाश्वत शेतीसाठी नाविन्यपूर्ण उपाय विकसित करण्यासाठी संयुक्त R&D प्रयत्नांना मदत करतात. सरकारी संशोधन संस्था आणि खाजगी कृषी तंत्रज्ञान कंपन्या यांच्यातील सहकार्यामुळे सेंद्रिय शेती तंत्र आणि तंत्रज्ञान एकत्रीकरणामध्ये प्रगती होते.

क्षमता निर्माण आणि प्रशिक्षण : PPP उपक्रम क्षमता निर्माण करण्यासाठी आणि ZBNF दत्तक घेण्यास प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम, कार्यशाळा आणि शेतकरी पोहोच उपक्रम आयोजित करतात. शेतकऱ्यांना तांत्रिक मार्गदर्शन आणि सहाय्य देण्यासाठी सरकारी विस्तार सेवा आणि खाजगी क्षेत्रातील कृषीशास्त्रज्ञ एकत्र काम करतात.

केस स्टडी: आंध्र प्रदेश ZBNF प्रकल्प हे PPP सहकार्याचे एक उल्लेखनीय उदाहरण आहे. ZBNF पद्धती लागू करण्यासाठी राज्य सरकारने कृषी व्यवसाय कंपन्या आणि स्वयंसेवी संस्थांसोबत भागीदारी केली, शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण, आर्थिक सहाय्य आणि बाजारपेठेशी जोडले गेले. या PPP मॉडेलने ZBNF चा व्यापक अवलंब करण्यात आणि प्रदेशात शाश्वत शेतीच्या यशामध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.

ZBNF उत्पादनांसाठी विपणन आणि वितरण समर्थन

शेतकऱ्यांना योग्य भाव मिळावा आणि ग्राहकांना सेंद्रिय उत्पादनांची उपलब्धता व्हावी यासाठी झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) उत्पादनांसाठी विपणन आणि वितरण समर्थन आवश्यक आहे.

• मार्केट लिंकेज : सरकारी उपक्रम ZBNF शेतकरी आणि ग्राहक यांच्यात थेट बाजार संबंध प्रस्थापित करतात, शेतकऱ्यांना चांगला परतावा मिळावा यासाठी मध्यस्थांना मागे टाकून.
• सेंद्रिय प्रमाणन : ZBNF उत्पादने प्रमाणित सेंद्रिय आहेत, त्यांची विक्रीक्षमता आणि ग्राहकांचा विश्वास वाढवतात. शासकीय योजना शेतकऱ्यांना सेंद्रिय प्रमाणीकरणासाठी आर्थिक सहाय्य देतात.
• प्रचारात्मक मोहिमा : ग्राहकांना ZBNF उत्पादनांच्या फायद्यांबद्दल शिक्षित करण्यासाठी, मागणी वाढवण्यासाठी आणि बाजारातील संधी निर्माण करण्यासाठी जनजागृती मोहीम आणि प्रचारात्मक कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
• रिटेल टाय-अप : किरकोळ साखळी, सुपरमार्केट आणि ऑरगॅनिक स्टोअर्ससह भागीदारी शहरी बाजारपेठांमध्ये ZBNF उत्पादनांची उपलब्धता सुलभ करते, व्यापक ग्राहक आधारापर्यंत पोहोचते.
• ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्म : ऑरगॅनिक उत्पादनांना समर्पित ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म ZBNF शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन देशभरातील ग्राहकांना प्रदर्शित आणि विकण्याची परवानगी देतात.
• मूल्यवर्धन : सेंद्रिय स्नॅक्स, मसाले आणि पेये यांसारख्या पॅकेज केलेल्या वस्तूंमध्ये ZBNF उत्पादनांची प्रक्रिया आणि मूल्यवर्धन केल्याने मूल्य वाढते आणि बाजारात प्रीमियम किंमती आकर्षित होतात.
• निर्यात प्रोत्साहन : ZBNF उत्पादनांचा आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत प्रचार केला जातो, सेंद्रिय आणि शाश्वत कृषी उत्पादनांच्या वाढत्या जागतिक मागणीचा वापर केला जातो.

समुदाय-आधारित नैसर्गिक शेती उपक्रम

झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) हा एक शाश्वत शेतीचा दृष्टिकोन आहे ज्यामध्ये स्थानिक समुदाय सेंद्रिय शेती तंत्राचा प्रचार आणि सराव करतात. या उपक्रमांमध्ये सामुदायिक संघटना, प्रशिक्षण आणि क्षमता निर्माण, संसाधनांची देवाणघेवाण, ज्ञानाची देवाणघेवाण, बाजारपेठेतील संबंध आणि सामाजिक समन्वय यांचा समावेश आहे. स्थानिक समुदाय ZBNF पद्धतींचा अवलंब आणि अंमलबजावणी करण्यासाठी गट किंवा सहकारी संघटित होतात, तर प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि कार्यशाळा शेतकऱ्यांना माती आरोग्य व्यवस्थापन, कीटक नियंत्रण आणि बियाणे-बचत पद्धतींबद्दल शिक्षित करतात.

बियाणे, सेंद्रिय निविष्ठा आणि साधने यांसारखी संसाधने सामायिक केली जातात, वैयक्तिक खर्च कमी करतात आणि उत्पादकता वाढवतात. शेतकरी आणि ZBNF यांच्यातील ज्ञानाची देवाणघेवाण परस्पर शिक्षण आणि सुधारणांना चालना देते. थेट बाजारपेठेतील जोडणी शेतकऱ्यांना रास्त भाव आणि चांगला परतावा सुनिश्चित करतात. हे उपक्रम शेतकऱ्यांना सक्षम बनवतात, शाश्वत शेतीला प्रोत्साहन देतात आणि ग्रामीण समुदायांच्या कल्याणासाठी योगदान देतात.

भारतातील झिरो बजेट, नैसर्गिक शेती (ZBNF) साठी सरकारचे समर्थन आणि धोरणे, शाश्वत शेतीला चालना देण्यासाठी, शेतकऱ्यांचे जीवनमान वाढविण्यात आणि पर्यावरण संवर्धन सुनिश्चित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. सहयोगी प्रयत्नांद्वारे, ZBNF भारतीय शेतीमध्ये क्रांती घडवून आणण्यासाठी, समृद्धी आणि टिकाऊपणाला चालना देण्यासाठी तयार आहे.